Είμαστε 6 δισεκατομμύρια αλλά όλο και περισσότερο συντονιζόμαστε μεταξύ μας. Τείνουμε να εμφανίσουμε τις ιδιότητες ενός υπερόντος, όπως είναι οι τερμίτες ή τα σμήνη των μελισσών;
Αυτή τη στιγμή ένα «υπεράτομο» πίνει ένα μέρος των 24 δις λίτρων νερού που καταναλώνει κάθε μέρα. Του χρειάζονται για να ζήσει, μαζί με άλλα 12 τρισεκατομμύρια λίτρα, τα οποία χρησιμοποιεί καθημερινά για την παραγωγή της τροφής του. Αυτό το «άτομο» είναι ικανό να μετακινήσει σε ένα χρόνο 40 δις τόνους πέτρες, για να κατασκευάσει σπίτια, γέφυρες, δρόμους. Αυτές οι κατασκευές τού χρειάζονται για να λειτουργήσει ο «εγκέφαλός» του, ο οποίος αποτελείται από 435 εκατομμύρια κόμβους στο ίντερνετ, 1 δις υπολογιστές, 2,2 δις κάρτες κινητών τηλεφώνων και 1,3 δις τηλεφωνικές γραμμές. Πρόκειται για ένα είδος νευρικού συστήματος υψηλής ταχύτητας, που του δίνει χαρακτηριστικά υπερδιάνοιας. Αυτό το «υπεράτομο» μάς είναι πολύ γνώριμο, γιατί όλοι αποτελούμε μέρος του. Είναι ο άνθρωπος του σήμερα, για τον οποίο ο Γάλλος φιλόσοφος Πιερ Λεβί, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, αναφέρει ότι είναι προικισμένος με συλλογική νοημοσύνη.
Ψηφιακοί νευρώνες
Μια ανάλογη θεωρία διατύπωσε το 1979 ο Άγγλος βιολόγος Τζέιμς Λάβλοκ με την Υπόθεση της Γαίας, σύμφωνα με την οποία η Γη είναι ένα μεγάλο ζωντανό ον. Σήμερα η «νέα Γαία» θα μπορούσε να είναι η ίδια η ανθρωπότητα, εάν κάθε άνθρωπος συνδεθεί με όλους τους άλλους με «έξι βαθμούς προσέγγισης» (βλ. πλαίσιο). Αλλά από ποιο σημείο και έπειτα ένα σύνολο ατόμων μπορεί να θεωρηθεί ένας μοναδικός «υπεροργανισμός»; Είναι αλήθεια πως το ίντερνετ, τα κινητά τηλέφωνα, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση μας συνδέουν όπως οι νευρώνες του ίδιου εγκέφαλου;
Συνδεδεμένοι από παλιά
Τα μυρμήγκια, τα ψάρια, οι μέλισσες ακόμα και ορισμένα θηλαστικά συμπεριφέρονται σαν ένα μοναδικό ον. Είναι κοινωνικά όντα, προγραμματισμένα να εξασφαλίζουν την επιβίωση της ομάδας τους. Τα μυρμήγκια του Αμαζόνιου μεταβάλλονται από επιθετικά σε συνεργάσιμα ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων της αποικίας. Οι πυγολαμπίδες, όταν είναι σε ομάδα, συγχρονίζουν αυτόματα τη φωτεινότητά τους. Τα κοπάδια με σαρδέλες διατάσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα εικονικό μεγάλο «ζώο», που αποθαρρύνει τα αρπακτικά. Αλλά και το «ανθρώπινο σμήνος» έχει εξελιγμένους μηχανισμούς ρύθμισης, οι οποίοι προκύπτουν σχεδόν αυτόματα από την εξέλιξη. Στη δεκαετία του ?60 ο Άγγλος Πολ Ρ. Έρλιχ (σήμερα καθηγητής δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ΗΠΑ) προέβλεψε ότι το 2000 ο πληθυσμός της Γης θα έφτανε τα 8,5 δις ανθρώπους, με πολύ σοβαρά επακόλουθα για την επιβίωση σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Είχε όμως υπερβάλει κατά περίπου 3 δις.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Λεβί, οι παγκόσμιες επιδημίες, οι σύνθετες δημογραφικές εξελίξεις (αύξηση ή μείωση των γεννήσεων, αλλαγή στην αναλογία αντρών-γυναικών...) συνεχώς επεμβαίνουν αυτόματα, για να κρατήσουν στη ζωή τον υπεροργανισμό.
Ένας για όλους
Ωστόσο στα ανθρώπινα όντα, η ατομικότητα είναι μια βαθιά ριζωμένη έννοια. Στο δικό μας DNA βρίσκεται η ικανότητα να είμαστε μοναχικοί αλλά και συλλογικοί. Καθένας από εμάς έχει έναν εγκέφαλο που περιέχει τις δικές του σκέψεις αλλά επικοινωνεί συνέχεια με τους άλλους. Με άλλα λόγια, η έννοια του «υπεροργανισμού» υπήρχε ανέκαθεν. Από τη φωτιά και τον τροχό μέχρι τα πιο αποτελεσματικά συστήματα κυνηγιού ή την οικοδόμηση των ναών, οι άνθρωποι, όταν επεξεργάζονταν μια ιδέα, κοινοποιούσαν τις εφευρέσεις τους στους άλλους, βοηθώντας έτσι στη διάδοση της γνώσης, δημιουργώντας πολιτισμούς και έθνη. Χωρίς την επικοινωνία και τη συνεργασία, όχι μόνο οι κοινωνίες αλλά ούτε τα μεμονωμένα άτομα δε θα μπορούσαν να εξελιχτούν. Με αυτή την έννοια, είμαστε ένας «υπεροργανισμός» πολύ πριν εφευρεθούν τα κινητά τηλέφωνα και οι συνδέσεις στο ίντερνετ.
Ζήτημα ταχύτητας...
Ποτέ όμως στο παρελθόν η πληροφορία δεν ταξίδεψε με τόση ταχύτητα όπως σήμερα. Πρακτικά, οι άνθρωποι μπορούν να γνωρίζουν και να κοινοποιούν ό,τι συνέβη χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, λίγες στιγμές μετά το συμβάν. Αυτό έχει επίδραση στη νοημοσύνη μας; Σε ένα συνέδριο που έγινε στη Φλωρεντία το 1998, ο Λεβί υποστήριξε ότι το σύστημα επικοινωνίας αλλάζει κυρίως την απόσταση. Εάν δύο πόλεις συνδεθούν με μια σιδηροδρομική γραμμή, γίνονται πιο κοντινές. Δεν αλλάζει μόνο η αντίληψη της απόστασής τους αλλά και η ίδια η απόσταση. Αν οι άνθρωποι χάνουν λιγότερο χρόνο στις μετακινήσεις τους, μπορούν να μιλήσουν μεταξύ τους περισσότερο και καλύτερα, αυξάνοντας τις γνώσεις τους και αναπτύσσοντας νέες ιδέες. «Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αύξηση της νοημοσύνης», υποστηρίζει ο Λεβί.
...και κυβερνοχώρου
Η τηλεφωνία, το ραδιόφωνο και κυρίως το ίντερνετ εκμηδένισαν τις αποστάσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, δημιουργώντας ένα καινούριο χώρο, τον κυβερνοχώρο. Αυτός είναι ο χώρος όπου μπορεί να γεννηθεί και να αναπτυχτεί ο «υπεροργανισμός». Ο Λεβί υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο να επινοηθούν «οι τεχνικές, τα συστήματα των σημείων, οι μορφές της κοινωνικής οργάνωσης και των κανονισμών που θα μας επέτρεπαν να σκεφτούμε από κοινού... ακόμη και να επαναπροσδιοριστούμε συλλογικά ως είδος». Σύμφωνα με τον Λεβί, ο «υπεροργανισμός» με τη συλλογική νοημοσύνη θα μπορούσε να στοχεύσει ακόμα και στην άρνηση της ατομικότητας.
Αυτή η ιδέα έχει ήδη χρησιμοποιηθεί από την επιστημονική φαντασία, για παράδειγμα από τους δημιουργούς της τηλεοπτικής σειράς Star Trek με την εξωγήινη φυλή των Μποργκ.
Διάδοση της γνώσης
Καθημερινά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι συμβουλεύονται τη Wikipedia, τη δωρεάν εγκυκλοπαίδεια που συντάχτηκε από τους ίδιους τους χρήστες του διαδικτύου, η οποία ισοδυναμεί πλέον με τη συλλογική γνώση του υπερανθρώπου. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν διεύθυνση e-mail, κινητό τηλέφωνο, ιστολόγιο. Χιλιάδες άνθρωποι επιλέγουν να ενταχτούν σε εικονικές κοινότητες, χώρους που αποτελούνται από μπιτ, όπου συναντούν τα άβαταρ, την ψηφιακή απεικόνιση των άλλων επισκεπτών του διαδικτύου. Τελικά πάρα πολλοί άνθρωποι συνδέονται στον ίδιο «εγκέφαλο».
Όμως μοιραζόμαστε με τους άλλους μόνο «κομματάκια» του εαυτού μας. Παρ? όλο που έτσι αυξάνεται η αποτελεσματικότητα της ανταλλαγής πληροφοριών, δεν ευνοείται απαραίτητα η ανάπτυξη των σχέσεων. Το λάθος βρίσκεται στην έλλειψη συμβόλων. Οι ψηφιακές εικόνες των άβαταρ και οι εικονικοί κόσμοι με τις κοινότητες των χρηστών είναι πολύ έντονες και γι? αυτό φαίνονται πιο πλούσιες από την αληθινή ζωή. Δεν απαιτούν όμως καμιά συμβολική προσπάθεια, όπως αυτή που καταβάλλουμε όταν, για παράδειγμα, διαβάζουμε ένα βιβλίο. Η συμμετοχή μας είναι λιγότερο κοπιαστική, γιατί χρειάζεται λιγότερη εργασία από μια πραγματική σχέση, στην οποία το άλλο άτομο έχει σώμα, ρούχα, οσμή και ένα σύνολο συμπεριφοράς που θα μπορούσε να μην μας αρέσει. Στον πραγματικό κόσμο δεν μπορεί κάποιος απλώς να «συνδεθεί» με τους άλλους αλλά πρέπει να συνάψει πραγματικές σχέσεις. Οι σχέσεις εξακολουθούν να είναι η σημαντικότερη τροφή για τον εγκέφαλό μας.
Συγκινήσεις από μπιτ
Είναι γεγονός πως, όταν μοιράζονται εικόνες, ήχους και γνώσεις, τα άτομα που συνδέονται «συντονίζονται». Για παράδειγμα, κάποια καταστροφικά γεγονότα, όπως το τσουνάμι στη νοτιοανατολική Ασία το Δεκέμβριο του 2004, διέγειραν κύματα συγκίνησης και πράξεις αλληλεγγύης, που ήταν εφικτές χάρη στην ύπαρξη του διαδικτύου, με την αποστολή χρημάτων μέσω sms ή πιστωτικών καρτών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η απόφαση να βοηθήσουμε είναι βέβαια ατομική, όμως ο «συγκινησιακός προσανατολισμός» προκύπτει και από τη σύνδεση με το διαδίκτυο: ο «υπεράνθρωπος» ενεργοποιείται αμέσως, για να γιατρέψει ένα πληγωμένο κομμάτι του.
Εφιάλτης Second Life;
Ονομάζεται Προμηθέας και αναφέρεται στην ιστορία ενός μέλλοντος όταν το κάθε άτομο θα είναι παραγωγός και καταναλωτής πληροφοριών. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει σήμερα με το φαινόμενο των ιστολογίων, των προσωπικών σελίδων όπου οι αναγνώστες και ο συγγραφέας συζητούν κάθε ιδέα και γνώση. Αλλά το σενάριο του Προμηθέα πάει πιο μακριά. Το 2030, χάρη στην εφεύρεση οργάνων που θα αναπαράγουν τις πέντε αισθήσεις στην εικονική πραγματικότητα, η πραγματική ζωή θα αποτελεί μόνο μία από τις πιθανές ζωές για τα «άβαταρ της Γης». Αυτά μπορούν να αγοράσουν τη μνήμη κάθε ατόμου που έχει πραγματικά υπάρξει ή κατασκευαστεί στον υπολογιστή, να λάβουν μέρος σε κάθε περιστατικό του παρελθόντος ή του παρόντος και να ζήσουν αποκλειστικά online.
http://www.focusmag.gr/articles/view-article.rx?oid=406068
Ναι, είναι η ανάλυση προσωπικότητας.