Γυμνοσοφιστές

[Νεφέλη]

Γυμνοσοφιστές

 

~ Γράφει ο Α. Μιχαηλίδης ~

 

Μ' αυτό τον όρο αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Στράβων, ο Πλούταρχος και ο Λουκιανός χαρακτηρίζουν Ινδούς ασκητές, τους οποίους για πρώτη φορά συναντά ο κυνικός φιλόσοφος και υποδιοικητής του στόλου του Μ. Αλεξάνδρου Ονησίκριτος κοντά στην πόλη των Ταξίλων.

Ορισμένοι συγγραφείς (Αρριανός, ψευδο-Καλλισθένης, Πλούταρχος) παρουσιάζουν τον ίδιο τον Αλέξανδρο να συνομιλεί με τους Ινδούς γυμνοσοφιστές. Ο χαρακτηρισμός αυτός οφείλεται καθώς φαίνεται αφενός στην πλήρη ή εν μέρει γυμνότητά τους, αφετέρου στην προτίμησή τους να επεξηγούν με παραδείγματα τις αντιλήψεις τους.

Στα κείμενα που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 5ου αι. μ.Χ. σκιαγραφείται κυρίως ο ασκητικός βίος των γυμνοσοφιστών και όχι τόσο οι φιλοσοφικές αντιλήψεις τους, από τις οποίες όσες παρατίθενται είναι αμφίβολο αν απηχούν επακριβώς την ινδική κοσμοθεώρηση. Σε κάθε περίπτωση, οι γυμνοσοφιστές περιγράφονται γενικά ως απαθείς απέναντι στη λύπη και την ηδονή, δεχόμενοι όμως τη θετική αξία του πόνου. Περιφρονούν το θάνατο και αδιαφορούν για την τήρηση της εθιμικής κοινωνικής συμπεριφοράς. Είναι καρτερικοί, χορτοφάγοι, απέχουν από σαρκική επαφή και επιδίδονται σε επίπονες σωματικές στάσεις (που θυμίζουν πολύ σωματικές ασκήσεις της Γιόγκα). Εκτίθενται στις καυτές ακτίνες του ήλιου ή τον αντικρίζουν δίχως προφύλαξη και συνηθίζουν να χρωματίζουν την κόμη ή το πρόσωπό τους. Αρνούνται να επισκεφθούν κάποιον, όταν αυτός τούς προσκαλεί. Προτιμούν να έλθει αυτός σε συνάντηση μαζί τους, ακόμη κι αν είναι ένας ισχυρός ηγεμόνας. Προβλέπουν επερχόμενα κλιματολογικά φαινόμενα και ασθένειες. Ορισμένοι απ' αυτούς κατέχουν ιατρικές γνώσεις ικανές να θεραπεύσουν θύματα δηγμάτων φιδιών, τομέα στον οποίο δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν οι Έλληνες γιατροί που συμμετείχαν στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου. Ένας κλονισμός της υγείας ή και η περιφρόνηση του θανάτου («θανάτου καταφρόνησις», Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη ΧVΙΙ, 107. 3-4) είναι λόγοι ικανοί για να θέσουν τέλος στη ζωή τους.

Ο γυμνοσοφιστής Κάλανος (ή Κάρανος) προβάλλεται ως αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της στάσης ζωής. Κατά τα λεγόμενα των ιστορικών του Αλεξάνδρου (Ονησίκριτος, Νέαρχος) που επαναλαμβάνονται στους μετέπειτα αιώνες με ποικίλες παραλλαγές, ο Κάλανος ακολούθησε τον Αλέξανδρο στην Περσία παραβαίνοντας τους περιοριστικούς κανόνες της ινδικής κοινωνίας. Σε ηλικία 73 ετών, τελικώς, ζήτησε ο ίδιος το θάνατό του, υπό το βάρος της φυσικής φθοράς την οποία δεν μπορούσε να ανεχθεί. Κάηκε στη νεκρική πυρά με τελετουργικό τρόπο στις Πασαργάδες ή στα Σούσα, παρουσία του Αλεξάνδρου και ολόκληρου του στρατεύματος.

Η προσωπικότητα του Κάλανου υπολείπεται, κατά τις αφηγήσεις, συγκρινόμενη μ' εκείνη του πρεσβύτερου γυμνοσοφιστή Μάνδανη (ή Δάνδαμη ή Δανδάμιου) ο οποίος απέρριψε την πρόσκληση ν' ακολουθήσει τους Έλληνες στην Περσία εγκαταλείποντας τη γενέθλια γη του. Επιπλέον παρουσιάζεται συνετότερος και σεμνότερος του Κάλανου ο οποίος περιέπαιζε τον Ονησίκριτο για την πολυτελή ενδυμασία του. Είναι αξιοσημείωτη στην έκθεση του τελευταίου, όπως παρατίθεται από τον Στράβωνα, η υπεράσπιση της «φύσης» από μέρους των γυμνοσοφιστών έναντι του «νόμου», δηλαδή της φυσικής ροπής έναντι της κοινωνικής συμβατικότητας. Ο Μάνδανης, γνώστης της φιλοσοφίας του Πυθαγόρα, του Σωκράτη και του κυνικού Διογένη, συμπέρανε ότι γενικώς οι Έλληνες σκέπτονται ορθά, ελέγχονται όμως για την υποκατάσταση της «φύσης» από το «νόμο». Αν συνέβαινε το αντίθετο, δεν θα ένιωθαν ντροπή να περιφέρονται γυμνοί όπως ο ίδιος και να ζουν με λιτό τρόπο.

Πάντως οι αρχαίοι συγγραφείς δεν επικεντρώνονται στην παρουσίαση των θρησκειοφιλοσοφικών πεποιθήσεων των γυμνοσοφιστών και όσες φορές επιχειρούν κάτι τέτοιο είναι αμφίβολο αν μεταφέρουν αυτούσιες τις ινδικές αντιλήψεις (ξενίζει για παράδειγμα στο έργο του Ιππολύτου η χρήση της έννοιας του Λόγου και σε άλλους η χρήση ονομάτων ελληνικών θεοτήτων από τους γυμνοσοφιστές). Κοντολογίς θα έπρεπε να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τις μεταφραστικές δυσκολίες που πολλές φορές θα δυσχέραιναν ή θα καθιστούσαν εντελώς αδύνατη την κατανόηση των ινδικών αντιλήψεων ή εννοιών. Όσον αφορά πάλι την περιγραφή του ασκητικού βίου και της συμπεριφοράς τους, αυτή ανταποκρίνεται σε εκείνη των ασκητικών ομάδων του ινδικού χώρου (το πιθανότερο στους τζαϊνιστές Ντιγκάμπαρα) που επιβιώνουν στη σημερινή Ινδία, επιβεβαιώνοντας τη συνέχεια της ινδικής ασκητικής παράδοσης.

 

Βιβλιογραφία:

~ Δ. Βελισσαρόπουλος, Έλληνες και Ινδοί. Η συνάντηση δύο κόσμων, τ. Α-Β, Αθήνα 1990.

~ W. Ηalfbass, Ιndia and Εurope. Αn Εssay in Ρhilosophical Understanding, Νew Υork 1988 (Νew Delhi 1990).

[johnny]

Κοντολογίς θα έπρεπε να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τις μεταφραστικές δυσκολίες που πολλές φορές θα δυσχέραιναν ή θα καθιστούσαν εντελώς αδύνατη την κατανόηση των ινδικών αντιλήψεων ή εννοιών.

10228[/snapback]

...Η αν δεν καθίστατο αδύνατη, θα παραγκωνιζόταν από τα διδάγματα* "φιλοσόφων" σαν τον Πύρρωνα, ο οποίος ως ακόλουθος του Μ.Αλεξάνδρου, έφτασε μέχρι τις Ινδίες και γνώρισε τους γυμνοσοφιστές...

 

*ο Πύρρων συγκεκριμένα υποστήριζε ότι η απόρριψη κάθε γνώμης και πίστης είναι η συνταγή για την επίτευξη της ευδαιμονίας, ή της "σιωπηλής σοφίας"...

 

Συνεπώς, μπορεί και να κατανόησαν τις φιλοσοφικές αντιλήψεις τους αλλά να τις σνόμπαραν. Άλλωστε "εμείς" ήμασταν υπεράνω τότε, πηγαίναμε με τον Μέγα Αλέξανδρο και "εξανθρωπίζαμε - δίναμε πολιτισμό". Φαντάζεστε ντροπή που θα ήταν να παίρναμε αντί να δώσουμε?!...

(σαν να ασπάζονται οι "απελευθερωτές" στο Ιράκ τον Μουσουλμανισμό...)

[Νεφέλη]

Φαντάζεστε ντροπή που θα ήταν να παίρναμε αντί να δώσουμε?!...

Φίλε Johnny,

Δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα. Οι Έλληνες ως λάτρες της γνώσης και της φιλοσοφίας, όπου πηγαίνανε ενδιαφέρονταν να μάθουν και να διδαχθούν από την σοφία του λαού που συναντούσαν. Αυτός πιστεύω ήταν κι ένας από τους λόγους που έλαμψε τόσο η Ελλάδα: ο Έλληνας δεν ντρεπόταν, ούτε φοβόταν, ούτε σνόμπαρε να γνωρίσει και να μάθει νέα πράγματα, γνώσεις, φιλοσοφίες, απόψεις, τέχνες κλπ. Κι έτσι πλούτιζε διαρκώς σε σοφία. *

 

Συγκεκριμένα για την φιλοσοφία των γυμνοσοφιστών, οι Έλληνες επέδειξαν ενδιαφέρον τους επόμενους αιώνες. Κάποιο μάλιστα ασπάστηκαν την φιλοσοφία τους και την μετέφεραν κι αλλού στον κόσμο, διδάσκοντάς την κι αυτοί με την σειρά τους σε άλλους.

 

Γενικότερα ο γυμνοσοφισμός γνώρισε μια κάποια «δόξα» από διάφορες φυλές και λαούς, συνήθως όμως μέσω των Ελλήνων και όχι μέσω των «γνήσιων» Ινδών γυμνοσοφιστών (βλ. Απολλώνιος Τυανέας για παράδειγμα, που ήταν ένας απ? αυτούς που μεταφέρανε τον γυμνοσοφισμό έξω από τα σύνορα της Ινδίας).

 

Προσωπική μου γνώμη σε «zipped» μορφή:

ο γυμνοσοφισμός έχει πολλά να διδάξει, αλλά η ανθρωπότητα δεν ήταν, ούτε είναι ακόμα, έτοιμη για να τον δεχθεί. Έχει παρα-απομακρυνθεί από την ίδια της την φύση, για να μπορέσει να τον δεχθεί.

 

 

 

 

 

*...που τώρα αυτά;; Αχ, νεο-Έλληνες... ξεχάσαμε ποιοί και τι είμασταν... :001almostcry:

[johnny]

Νεφελούλα, μην πιάνεσαι από μια "χαβαλετζίδικη" έκφρασή μου, δεν αναφέρθηκα στον Ελληνικό πολιτισμό γενικά, καθώς σε γενικό επίπεδο φυσικά ισχύουν αυτά που ανέφερες. Άλλωστε αν δεν υπήρχαν οι υπόλοιποι πολιτισμοί (π.χ. ο Αιγυπτιακός που του "χρωστάμε" πολλά), δε θα μπορούσε να υπάρξει η 'stand-alone retail' έκδοση του ελληνικού πολιτισμού, έτσι όπως τον γνωρίζουμε...

Εγώ αναφέρθηκα στον Μ. Αλέξανδρο και στον Πύρρωνα, επιχειρώντας να το γενικεύσω στην μερίδα των φιλοσόφων που τάσσονταν υπέρ του συγκεκριμένου διδάγματος.

Απο κεί και πέρα οπωσδήποτε θα υπήρξαν έλληνες που κουβαλούσαν την γνήσια ελληνική νοοτροπία ("όσο ζω μαθαίνω" εν ολίγοις), γεγονός που τους επέτρεψε να διδαχτούν από το γυμνοσοφισμό και να τον πάνε και παραπέρα, όπως ανέφερες και συ...